1094

از زمان گسترش علوم جديد در قرن هفدهم ميلادي، رهبران مذهبي از آن براي تطبيق و تبليغ دين خود استفاده كردند. علماي مسيحي ايتاليايي پيترو دلاواله ) 1586 - 1652 م( را به شرق فرستادند كه نسخههاي زبان اصليِ كتاب ايوب را بيابد تا معلوم شود آيا ميتوان ظاهرِ آيات مربوط به آسمانهاي جامد را طوري تأويل كرد كه با حذف افلاك در نجوم تيكو براهه ه مخواني داشته باشد. او و ديگر هيئ تهاي تبشيري مسيحي به هدف تبليغ مسيحيت علوم جديد را به شرق آوردند. در مقابل ايشان، علماي مذاهب بومي نيز از همين طريق براي حفظ و تبليغ دين خود در برابر مسيحيت سود بردند. در چين و ژاپن و هند، علماي كنفوسيوسي و بودايي و تائويي و هندو نشان ههاي از نجوم جديد را در متون خود يافتند. علماي مسلمان نيز به نوبۀ خود انديشۀ اعجاز علمي قرآن را مطرح كردند. در ميان علماي شيعۀ متشرعه در قرن نوزدهم، هبةالدين شهرستاني ) 1301 - 1386 ق( آثاري در هماهنگي نجوم جديد با آيات و روايات شيعي نوشت و مفهوم اعجاز علمي قرآن و روايات شيعه را عرضه كرد. اين انديشه در ميان علماي بزرگ شيعه هم طرفداراني پيدا كرد، اما بعضي علما موافق اين رويه نبودند. شيخ محمدحسين كاش فالغطاء ) 1294 - 1373 ق( عالمي نوگرا بود كه خورشيدمركزي را پذيرفته بود و نجوم قديم آيات بيشتر با نجوم قديم سازگار است تا با خورشيدمركزي و در » ظاهر « بطلميوسي را غيرمستدل م يدانست، ولي معتقد بود مورد نظر هبةالدين شهرستاني را در آ نها نم يديد. البته او معتقد بود كه با تفسير درست م يتوان » اعجاز علمي « ، نتيجه آيات را با علوم جديد هماهنگ ساخت. او نظريۀ تكامل را نيز بدون حواشي مادي آن ميپذيرفت ولي نظريۀ تكامل انسان را رد م يكرد. كاش فالغطاء م يدانست ظاهر بسياري روايات نه تنها با خورشيدمركزي، بل كه با نجوم قديم هم سازگاري ندارد و چارهاي جز تأويل يا رد اين روايات نيست. به عقيدۀ او اين رويه را بايد در بارۀ روايات استقرار زمين روي شاخ گاو و ماهي و در بارۀ روايات كسو فوخسوف به كار بست. در اين مقاله ضمن بررسي عباراتي از آثار مختلف كاش فالغطاء، به بررسي پرسشوپاسخي در كتاب الفردوس الأعلي ميپردازيم. مقاله نشان مي دهد كه او با نفي هيئت قديم، راهي پيدا ميكند تا با بيابد كه با نجوم جديد در تعارض نباشد

تاريخ علم

20

2

66-91