طبايع چهارگانه عبارت است از گرمي و سردي و تري و خشكي كه به گمان
معتقدان به آنْ همۀ اجسام عالم از جمله بدن انسان از آنها تشكيل شده است و
دگرگوني در تركيب آنها بر وضع بدن و كاركردهايش اثر ميگذارد. رؤيا ديدن
يكي از اين كاركردهاست كه ماهيت آن با تغيير طبع بدن تفاوت مييابد.
متكلمان مسلمان مواجهههاي مختلفي با مفهوم طبايع چهارگانه داشتهاند.
شديدترين مخالفت با مفهوم طبع و تأثير طبايع چهارگانه در رؤيا را در كلام
اشعري مييابيم. در مقابل، طيف گوناگوني از متكلمان )از جمله بعضي معتزله،
شيخ مفيد از شيعه، ماتريدي و ابنحزم( طبايع چهارگانه را پذيرفته و بعضي به
تأثير طبايع در خوابها تصريح كردهاند. در اين مقاله، پس از طرح تصويري
كلي از گفتار مخالفان و موافقان طبايع در ميان متكلمان، دلايل اصلي مخالفت
و موافقت اهل كلام با طبايع چهارگانه بررسي ميشود و سپس در پيوند با اين
رويكردها گزارش و تحليلي از بحثهاي متكلمان در بارۀ تأثير طبايع در رؤيا
ميآيد.
